الزام وجود کیپا در جیب مردم
به عبارت دیگر باید یک شبکه کامل پذيرندگی در سطح فروشگاه ها و عرضه کنندگان خدمات داشته باشیم که کیف پول را پذیرش کنند.
فرهنگ آن جامعه است که مشخص می‌کند سقف پول چقدر می‌تواند باشد. شما اگر به عنوان مثال با یک کارتی نیازهایتان برطرف می‌شود و همه‌جا هم نیازی نباشد که با خودتان پول خرد حمل کنید، پس کیف پول الکترونیکی خود را خیلی با خودتان جابه‌جا نمی‌کنید.
به گزارش پایگاه خبری بانکداری الکترونیک کیف پول الکترونیک(کیپا) یکی از حلقه های مفقوده نظام پرداخت و بانکداری الکترونیک در کشور ماست. اگر چه بانک مرکزی در طرح جامع پرداخت در اوایل دهه 80 به کیف پول الکترونیک پرداخته بود اما در عمل نه بانکها و نه رگولاتور پولی تلاش چندانی در این راستا به خرج ندادند. چنین روندی باعث شد تا نهاد های خارج از حوزه پولی سردمدار توسعه این ابراز مهم باشند و این به معنای این بود که بازار مصرف چنین ابزاری را طلب می کرد. در گفتگو با حمید رضا سلطانخواه ، کارشناس حوزه بانکداری خرد به ملزومات ایجاد کیف پول الکترونیک در ایران پرداخته شده است. این گفتگو از پی می آید.
***************************************
اصولا کیف پول الکترونیک برای چه چیزی و برای کجا کاربرد دارد ؟
بحث کیف پول الکترونیک درکشور ما به خوبی شناخته شده و عمومی نیست کیف پول الکترونیک زمانی به درد می‌خورد که بشود هزینه های خرد را با آن پرداخت کرد به عبارت دیگر باید یک شبکه کامل پذیرندگی در سطح فروشگاه ها و عرضه کنندگان خدمات داشته باشیم که کیف پول را پذیرش کنند. تفاوت کیف پول الکترونیک و با کیف پول معمولی باید به گونه‌ای باشد که شما یک مزیت را به مصرف‌کننده یا استفاده‌کننده برسانید. بنابراین فرق استفاده از کیف پول الکترونیک با کیف پول معمولی که داخل جیب هر کسی وجود دارد سرعت استفاده است. سرعت استفاده از کیف پول الکترونیک اگر بالا باشد استفاده کنندگان رغبت پیدا می‌کنند تا از آن استفاده کنند. این مزیت باعث شده در دنیا پول خرد الکترونیک در کارت‌هایی مثل ویزا و یا مستر هم نثب و تعریف شوند. نکته اساسی نیز در موارد استفاده‌شان در جاهایی است که مردم خرید خردشان را در فروشگاه‌ها انجام می‌دهند و یا ممکن است برای حمل و نقل یا برای شاخه‌های دیگر مثل دانشگاه‌ها (برای خریدهای جزئی دانشجو) استفاده شود. ولی نکته اساسی سرعت استفاده از این نوع پول است.
*معمولا برای کیف پول الکترونیک در جهان سقف مشخص در نظر گفته می شود یا اصولا این مسئله فاکتور مهمی در ابزار مذکور نیست؟
اصولا ضرورتی ندارد که حتما سقفی برای کیف پول الکترونیک قائل شویم .اگر زمانی بخواهیم برای کیف پول الکترونیک سقفی قائل شویم می‌توانیم کیف پول معمولی هر جامعه را در نظر بگیریم که دقیقا نقش کیف پول الکترونیک مانند کیف های پول معمولی تو جیب ها است.
*طبعا شما در کیف پول معمولیتان، پول زیادی نمی‌گذارید.
آفرین. به نظر من فرهنگ آن جامعه است که مشخص می‌کند سقف پول چقدر می‌تواند باشد. شما اگر به عنوان مثال با یک کارتی نیازهایتان برطرف می‌شود و همه‌جا هم نیازی نباشد که با خودتان پول خرد حمل کنید، پس کیف پول الکترونیکی خود را خیلی با خودتان جابه‌جا نمی‌کنید. ولی اگر در کشوری مثل ما که مردم به طور متوسط بین 30 تا 50 هزار تومان در جیبشان است. خب این همان سقف پول الکترونیک است، منتها به شرطی که استفاده از آن خیلی عمومی شده باشد مردم همانقدر شارژ را استفاده کنند.
* تفاوت اساسی کیف پول با کارت اعتباری چیست یعنی اگر من کیف پول الکترونیک داشته باشم با کارت اعتباری (به فرض وجود داشتن در ایران) چه تفاوتی دارد؟
تفاوت اصلی کیف پول الکترونیک با هر نوع کارت دیگری چه کردیت کارت و چه دبیت کارت این است که این یک در واقع یک وثیقه آفلاین است. یعنی شما پول را از حسابستان دقیقا روی کارت منتقل می‌کنید. یعنی پول درست روی کارت قرار گرفته، در حالی که اگر دبیت یا کردیت را که استفاده می‌کنید ضرورتا متصل به حساب شما در مرکز باشد و باید با مرکز تماس اتصال برقرار کند و جواب را از مرکز بگیرد. در ایران وقتی در اتوبوس از کیف پول استفاده می‌کنید (که البته نمی‌شود اسمش را کیف پول گذاشت نوعی کارت مخصوص حمل و نقل) وقتی کارت را نزدیک دستگاه می‌کنید، کارت شما فقط با آن دستگاه ارتباط برقرار می‌کند و ارتباط دیگری به صورت آنلاین وجود ندارد. و این باعث بالا رفتن سرعت استفاده از کیف می‌شود.
*با این حساب کیف پول به شبکه‌های خدمات بانکداری الکترونیک کمک می‌کند چون اگر شما بخواهید پول کم استفاده کنید دیگر نیازی به تراکنش شتاب و غیره نخواهد داشت.
طبعا همینطور است. اغلب در رفت و آمد تراکنش به مرکز و گرفتن پاسخ هزینه‌ای قابل توجه صرف می شود چراکه در تراکنش آنلاین بعضا هزینه تراکنش نسبت به مبلغ خود تراکنش دارای اهمیت است. ولی در تراکنش آفلاین چون همه تراکنش‌ها جمع می‌شود و شب به شب و یا با یک فاصله زمانی معین، ما اینها را تخلیه می‌کنیم و بعد پراسس می‌کنیم. طبعا هزینه‌ها کم می‌شود.
* کیف پول الکترونیکی چرا در ایران فراگیر نشده ؟
تعریف‌هایی که در کشور ما از کیف صورت گرفت و سعی کردیم که بر اساس آن کیف پول الکترونیک گسترش یابد اما به نظر مشکل اینجا بود که در عمل نیامدیم مورد مصرف را اول ایجاد کنیم. منظورم این است که اگر ما کیف پول الکترونیک در جیبمان داشته باشیم ولی هیچ‌جا نتوانیم از آن استفاده کنیم، آیا تمایل داریم که آن را در جیبمان بگذاریم . اصلا دلیلی ندارد که در جیبمان بگذاریم. اگر خاطرتان باشد مردم در سال‌های 81، 82، 83 خیلی مایل به کارت‌های بانکی نبودند چراکه تعداد ATMهای ما در سطح شهر کافی نبود و شما وقتی که کارت بانکی در جیب داشته باشید ولی ATM نباشد که از آن استفاده کنید آیا رغبت استفاده از آن ایجاد خواهد شد؟ مثال دیگر زمانی که pos در فروشگاه وجود نداشت دارنده کارت نمی‌توانست از کارت بهره‌برداری کند ولی در سال‌های اخیر شما می‌بینید موارد استفاده از کارت زیاد شده posها در تمام فروشگاه‌ها نه یکی بلکه چند تا نصب شده و شعب بانکها، حدود 28 هزار ATM دارند در نتیجه مردم قادر می‌شوند که از کارتشان استفاده کنند در نتیجه می بنیم که تمایل به استفاده از کارت زیاد شده. حالا در کیف پول الکترونیک هم همین است .اگر ما قبلا به مردم توصیه می‌کردیم که می‌توانید کیف پول الکترونیک داشته باشید، جایی برای استفاده نداشتند؟ ولی اکنون در بخش های مختلفی از مغازه تا حمل و نقل کیف پول قابل استفاده است.
*آیا از هم اکنون نباید رعایت استاندارها را جدیدی بگیریم که بعدا دچار مشکل نشویم.
بله همینطور است، یکی از نمونه ها سیستمی که اکنون در سیستم حمل و نقل استفاده می‌کند کیف پول نیست. نمی‌شود اسمش را کیف پول الکترونیکی گذاشت. چون امنیت کافی ندارد و باید یکسری مشخصاتی داشته باشد که بانک مرکزی آن را تایید کند که بشود در سایر شاخصه‌ها به آن نام کیف پول الکترونیک اطلاق کرد. الان آن چیزی که شبیه پول الکترونیک استفاده می‌شود در واقع بلیت الکترونیک است. . فعلا ما در ایران کارت بلیت الکترونیکی داریم اما این خودش می‌تواند کیف پول الکترونیکی بشود به شرطی که بانک مرکزی استانداردهایش را تایید کند بعد کارتش، هم کارتی باشد که قابل هک کردن نباشد.
*چه استانداردهایی منظورتان است؟
قابل نظارت باشد. یعنی اینکه بانک مرکزی باید بداند که این کارت‌ها، مانده‌اش چقدر است که افراد نروند خارج از شبکه بانکی پول چاپ کنند ، اگر این کارت‌ها کیف پول تلقی می‌شوند باید نظارت بانک مرکزی روی آن باشد.
*الان در مترو هست
بله آن بلیط است و شارژی که انجام می‌شود تحت نظارت بانک مرکزی نیست.
*استانداردهای دیگر بیشتر در چه زمینه هایی باید رعایت شود ؟
یکی از آنها بحث امنیت است که باید بانک مرکزی مطمئن شود این کیف ها مثل اسکناس قابل کپی کردن نباشد و لایه های امنیتی مطمئنی ایجاد شود تا کسی قادر نشود این کیف پول را کپی کند و رمزنگاری‌اش باید مورد تایید باشد. بحث بعدی استانداردهای فنی کیف است. این استانداردها پیرو استانداردهای سیاستی است. پالیسی‌ها، استانداردهای فنی را هم به دنبال می‌آورند که ممکن است بانک مرکزی بگوید حتما کارتی با این چیپ و این استاندارد قابلیت کیف پول الکترونیک را خواهد داشت.
*آیا باید یک بانک این کیف را صادر کند؟
باید بانکها و یا کسانی که مجوز لازم را از بانک مرکزی دریافت کرده‌اند، متولی آن گردند و بانک مرکزی باید روی این پول نظارت داشته باشد که مطمئن باشد کسی اسکناس و یا کیف پول چاپ نمی‌کند.
* نحوه ارتباط کیف و حساب چگونه است؟
کیف پول ها هم می‌توانند شارژ شوند و هم خالی شوند یعنی هم انتقال به کیف و هم انتقال به حساب ممکن است ولی نکته اساسی این است پولی که روی کیف الکترونیک منتقل شد پول دقیقا روی کارت است و اگر کیف الکترونیک گم شود یعنی اینکه پول گم شده است. مانند اینکه پولی که از کیف پول فیزیکی شما بیفتد داخل آتش و بسوزد دیگر آن پول برگشت‌پذیر به شما نیست. کیف الکترونی هم همینطور است و بانک مرکزی مسئولیتی بابتش ندارد یعنی اگر کارت شما داخل آتش افتاده (مثلا در چهارشنبه سوری) و کارت شما از بین رفت انگار دقیقا یعنی اسکناس سوخته است.
* چرا بانک مرکزی زیاد به سمت کیف پول نرفته چون آمارش حدود 10 هزار فقره است و از این تعداد هم معلوم نیست چقدرش استفاده می‌شود؟
بانک مرکزی در واقع وظیفه‌ای در این راستا ندارد. بانک مرکزی نهاد سیاستگزار و ناظر است. نیاز جامعه است که در واقع مردم را به سمت استفاده از کیف پول می‌برد، اگر سرمایه‌گذارها، بانکها و نهادهایی که نقش بازی می‌کنند مثلا بخش حمل و نقل که کار راهبردی کرده و از کیف پول به یک نوعی استفاده کرده و در واقع زمینه را فراهم نموده. بالاخره اینها وظایف این بخش‌هاست که بیایند و از این تکنولوژی‌های جدید استفاده کنند و کار مردم را راحت‌تر کنند، بانک مرکزی هم نظارت خودش را دارد که این وسط همه‌چیز به نحو احسن انجام پذیرد.
*پس با این حساب، بانکها و یا موسسات مربوطه باید فعالتر عمل کنند. اما تا کنون آنها نیامده‌اند و چرا الان کیف پول در جامعه ما رونق نیافته؟
یکی از مباحث اساسی این است که اگر بعضی از کسب و کارها و رشته‌ها، در کشور ما، رونق نگرفته است، یکی از دلایل مهم این است که تعرفه‌هایی که برای کارمزدها در نظر گرفته می‌شده سودآور نبوده است. وقتی که در کاری سود نباشد، کسی هم در آن سرمایه‌گذاری نمی‌کند. یا اگر حاشیه سود پایین و ریسکش بالا باشد، سرمایه‌گذار در شاخه‌های دیگر سرمایه‌گذاری می‌کند، ما در واقع مشکلی که در اینجاها داریم این است که باید بیاییم و تعرفه‌ها را بررسی کنیم، مثلا کسانی که دارند از کیف الکترونیک استفاده می‌کنند، کارمزدی که می‌پردازد چقدر است؟ و پولی که نصیب سرمایه‌گذار IT می‌شود کارمزدی که نصیب سایر ذی‌نفع‌ها می‌شود کارمزد مناسبی هست که تمایل به توسعه سرمایه گذاری داشته باشند؟ در مقایسه با چاپ اسکناس که خب کارگرانی است همان پول را بیاوریم و در این بخش سرمایه‌گذاری کنیم و بگوییم هرچه که استفاده شد چون معادلش اسکناس چاپ نمی‌شود هر نهادی که مسئول هست، همان مقدار صرفه‌جویی در هزینه اسکناس را به سوبسید این بخش اختصاص دهد و توسعه دهد. این می‌تواند یک سیاست تشویق به این سمت باشد.
*یعنی سودآوری و یا عدم سودآوری عامل اصلی بوده است؟
می‌تواند یکی از عوامل اصلی باشد.
* از عوامل دیگر کدام به نظرتان می‌رسد؟
از عوامل دیگر، عامل تکنولوژیکی هم تاثیر داشته است.
* در سالیان پیش می‌دانیم زیرساخت‌های لازم موجود نبوده. نه زیرساخت مصرفش نه زیرساخت تولید. اما اکنون زیرساخت مصرف و تقاضا فراهم است الان چرا توسعه نمی‌یابد؟ ما اکنون بیش از 205 میلیون کارت در دست مردم داریم و یا 500/2 تا 3 میلیون پایانه فروشگاهی . بخش حمل و نقل هم که رونق نسبی دارد. ولی کیف پول فقط ده هزار تاست. چرا همسو با اینها رشد نکرده ایم؟
خب این قضیه جدیدا شروع شده. قریب یک سال است.
*آینده چطور خواهد بود؟
آینده را من خوب می‌بینم چراکه بخش حمل و نقل، خوب شروع کرده و دروازه ورود به بخش کیف الکترونیک، حمل و نقل است..
*اثری که کیف پول در بیزینس های فروش کالاخواهد داشت چه خواهد بود؟
سرعت‌ها خیلی بالا می‌رود. الان در سوپرمارکت‌های خارج از کشور که بروید، موقعی که وارد می‌شوید خرید عمده‌ای مثلا ندارید فقط می‌خواهید یک شیر و یک ماست بخرید، این دو قلم جنس است که باید بروید در صف و کارت بکشید و با مرکز ارتباط برقرار شود و طولانی می‌شود. اما از روشهای ساده تر با استفاده از کیف پول الکترونیک در عرض 10 یا 20 ثانیه سرویس خود را گرفته و می‌روید .
در موبایل هم با وجود تکنولوژی Nfc و ارتباطات و وسایلی که روی موبایل گذاشته می‌شود حتی می‌توان کارت را هم حذف کرد. حتی الان بعضی از کارت‌ها ، دیگر به شکل کارت هم نیستند به شکل انگشتر، ساعت و یا به شکل‌های مختلف می‌تواند باشد مثلا یک برچسب کوچکی باشد که شما پشت موبایلتان بچسبانید و نیازی ندارد که کارت در جیبتان باشد.
*نمونه‌های غیر از ایران چه درسهایی به ما می دهند؟
نمونه‌های خارج از ایران، در آسیای جنوب شرقی در مالزی، سنگاپور، هنگ‌کنگ تجربه‌های خیلی خوبی داشته‌اند . آنها دقیقا بحث کیف پول را از طریق حمل و نقل خیلی خوب جا انداخته‌اند.
ابعاد دیگر کیف پول چگونه است؟
کیف پول می‌تواند یک درجه بالاتر برود و به کارت شهروندی تبدیل شود. یعنی هم کارت شناسایی شما و هم کارت ملی، کارت بهداشت و سلامت و هم کارت کیف پول شما باشد. الان چیپ‌هایی با این قدرت آمده است.البته حالا نباید خیلی ایده‌آل نگاه کنیم ولی می‌شود با دو سه تا کارت در کشور، مردم راحت باشند، مثلا کارت ملی، اطلاعات بهداشت و سوابق تحصیلی و خانوادگی را در بر داشته باشد. این کارت می‌تواند یک کارت خوب شناسایی باشد. ولی کارت کیف پول علاوه بر بحث کارت بانکی بودن و استفاده برای خرید، در حمل و نقل هم استفاده شود. می‌شود در بعضی جاها به عنوان کارت شناسایی خاص هم استفاده شود.
*آن وقت صادرکننده‌اش کی باشد؟
صادرکننده‌اش نهادی با توافق جمعی باشد
منبع:تازه هاي اقتصاد،ويژه نامه دومين همايش بانكداري الكترونيك و نظامهاي پرداخت
گفتگو از محمود فراهاني
