آیا به بیش از ۱۲ شرکت پرداخت احتیاج داریم؟
و در طرف دیگر شرکت‌های کوچکی که کیفیت پایینی دارند. نویسنده در راستای تایید ادعای مطرح‌شده آمارهایی از صنعت پرداخت الکترونیکی ایران ارائه کرده بود.
تحلیل و اندازه‌گیری در کنار هم مطرح می‌شوند و اندازه‌گیری بدون شاخص مناسب، الکن است. تعداد کارت، شعبه و کارت‌خوان شاخص مناسبی برای سنجش عملکرد شرکت‌های پرداخت الکترونیکی نیستند. پس برای پاسخ به این سوال که کدام شرکت در زمینه پرداخت الکترونیکی موفق بوده، باید شاخص مناسبی تعریف کنیم. برای این منظور «ضریب اثربخشی کارت‌خوان» را این‌طور تعریف می‌کنیم: نسبت تراکنش‌های یک شرکت از کل تراکنش‌های شبکه، به نسبت تعداد کارت‌خوان‌های یک شرکت به‌کل کارت‌خوان‌ها. این عدد میزان اثربخشی کارت‌خوان‌های یک شرکت در شبکه پرداخت الکترونیکی را نشان می‌دهد.
این مقدار، بیانگر توانایی یک شرکت در جذب تراکنش‌های شبکه شاپرک است. مثلا اگر این شاخص برای شرکتی یک باشد؛ یعنی سهم آن شرکت از کل تراکنش‌های شبکه شاپرک به اندازه سهم تعداد کارت‌خوان‌های آن شرکت از کل کارت‌خوان‌های کشور است. چنانچه این شاخص برای شرکتی بالاتر از یک باشد یعنی جذب تراکنش‌های آن بانک روی کارت‌خوان‌هایش بیش از سهم تعداد کارت‌خوان‌های آن شرکت از کل کارت‌خوان‌های کشور است.
در یک سال گذشته تنها دو شرکت به‌صورت پیوسته شاخص اثربخشی بالاتر از یک داشتند. شرکت دیگری هم در حال بالا کشیدن خودش است. اما شرکتی که رتبه یک تعداد دستگاه‌های کارت‌خوان را دارد، از نظر اثربخشی در جایگاه چهارم و پنجم نوسان می‌کند. یا شرکتی دیگر با اینکه سومین دارنده دستگاه‌های کارت‌خوان کشور است، اما ازنظر اثربخشی در جایگاه هشتم و نهم قرار گرفته است.
در مقابل شرکتی که ازنظر تعداد کارت‌خوان‌هایش در رتبه هشتم ایستاده، ازنظر اثربخشی رتبه سوم را به خود اختصاص داده است. به‌طورکلی از بین ۱۲ شرکت پرداخت الکترونیکی ایران ۹ شرکت شاخص اثربخشی پایین‌تر از یک دارند. احتمالا این شرکت‌ها نتوانسته‌اند از کارت‌خوان‌های خود استفاده مطلوب ببرند یا ۳ شرکت دیگر در استفاده از کارت‌خوان‌هایشان بسیار فراتر از انتظار عمل کرده‌اند. شاید اگر بازار پرداخت ایران عملکرد بهتری داشت، شرکت‌های بیشتری حول شاخص اثربخشی یک دیده می‌شدند. همان‌طور که مشاهده می‌شود، ما شاهد یک فضای دوقطبی نیستیم؛ بلکه شرکت‌ها بر روی طیفی از اثربخشی قرار گرفته‌اند.
در نظر اول شاید ۱۲ شرکت برای پرداخت الکترونیک ایران کم باشد؛ اما توجه کنیم که در دنیا تعداد از این هم کمتر است و بیشترین حجم تراکنش‌های پرداخت توسط چند شرکت مانند ویزا، مستر کارت، یونیون‌پی و آمکس انجام می‌شود. شفافیت و انتشار منظم و دقیق آمارها نه‌تنها به توسعه کسب‌وکارها کمک می‌کند؛ بلکه باعث می‌شود نهادهای قانون‌گذار و ناظر هم دید بهتری داشته باشند و این فرصتی برای رسانه‌ها فراهم می‌کند که با بررسی دقیق آمارها به روشنگری بپردازند. پیشنهاد نگارنده این است که نهاد ناظر با وضع قوانین مناسب، شرکت‌هایی را که به‌صورت مداوم اثربخشی پایینی دارند مجبور کند خود را بهبود دهند. ورود شرکت جدید لزوما منجر به افزایش کیفیت نمی‌شود.
رسول قربانی
