دلایل عدم رشد تجارت الکترونیکی در ایران

چندی است تب این نوع از تجارت، البته بیشتر در بعد احداث و در قالب استارت‌آپ‌ها در ایران بالا گرفته که با توجه به اقدامات سازنده‌ای که برای فرهنگ‌سازی آن انجام شده، دور از ذهن نبوده است اما با توجه به تمام فواید تجارت الکترونیکی، با برخورد نسبتا منفی از جانب طیف گسترده‌ای از جامعه با این رویداد مواجه هستیم که باعث شده روند رو به رشد تجارت الکترونیکی را در ایران به تاخیر بیندازد. این واکنش‌های منفی که موجب عدم توسعه و رشد تجارت الکترونیکی می‌شود در دو زمینه قابل بررسی هستند:

    دلایل راه‌اندازی این بنگاه‌ها (احداث)
    دلایل روی آوردن به این نوع از بنگاه‌ها (استفاده)

.

تجارت الکترونیکی چیست؟

تعاریف متعددی در منابع مختلف از این واژه وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به این دو مورد اشاره کرد:

1. تجارت الکترونیکی به معنای انجام کلیه فعالیت‌های تجاری با استفاده از شبکه‌های ارتباطی رایانه‌ای به ویژه اینترنت است. تجارت الکترونیکی، تجارت بدون کاغذ است و به وسیله آن تبادل اطلاعات خرید و فروش و اطلاعات لازم برای حمل و نقل کالاها و انجام مبادلات بانکی با سهولت و سرعت بیشتری انجام می‌شود. به عبارت دیگر تجارت الکترونیکی نام گسترده‌ای از نرم‌افزارها و سیستم‌هاست که خدماتی نظیر جست‌وجوی اطلاعات، مدیریت، تبادلات، بررسی وضعیت اعتبار، اعطای اعتبار، پرداخت به صورت آنلاین، گزارش‌گیری و مدیریت حساب‌ها را در اینترنت بر عهده می‌گیرند.

2. منظور از تجارت الکترونیکی انجام مبادلات تجاری اعم از خرید و فروش و ارائه خدمات (منظور خدمات رایگان و غیررایگانی است که با هدف اقتصادی انجام می‌شود) در اینترنت است. به عبارت دیگر تجارت الکترونیکی استفاده از هر نوع شبکه الکترونیکی برای انجام مبادلات و داد و ستدهای تجاری و ارائه خدمات است.

شاید بتوان گفت بهترین تعریف از تجارت الکترونیکی متعلق به دانش‌نامه آزاد ویکی‌پدیاست: «تجارت الکترونیکی (E-Commerce) فرآیند خرید، فروش یا تبادل محصولات، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه‌های کامپیوتری و اینترنت است.»

.

کسب‌وکار الکترونیکی

اما به موازات تجارت الکترونیکی واژه کسب‌وکار الکترونیکی نیز تعریف شده که در پاره‌ای از مواقع با تجارت الکترونیکی اشتباه گرفته می‌شود. به طور کلی کسب‌وکار الکترونیکی یکی از زیرمجموعه‌های فناوری اطلاعات بوده که در دهه گذشته رشد بالایی داشته است. برای کسب‌وکار الکترونیکی تعاریف متعددی مطرح شده که در زیر به متداول‌ترین آن می‌پردازیم:

کسب‌وکار الکترونیکی وسیله‌ای است که مسیر رسیدن بنگاه‌ها به بازار را هموار می‌سازد؛ مسیری که مشتریان در آنجا اقدام به خرید کالا و خدمات می‌کنند. کسب‌وکار الکترونیکی به مفهوم کلی ‪‬شامل به‌کارگیری فناوری‌های جدید برای برقراری ارتباطات زنجیره‌ای بین سازندگان، فروشندگان، عرضه‌کنندگان و به ‌طور کلی ارائه‌دهندگان کالا و خدمات از یک سو و خریدار و مصرف‌کننده یا به‌طور کلی مشتری از سوی دیگر است و نتیجه آن اتخاذ تصمیمات بهتر، بهینه‌سازی کالا و خدمات، کاهش هزینه‌ها و گشودن کانال‌های جدید است. ولی تجارت الکترونیکی به هر شکلی از نقل و انتقالات در تجارت اطلاق می‌شود که در آن طرفین از طریق الکترونیکی با هم در ارتبطند نه از طریق نقل و انتقالات فیزیکی.

به عبارت دیگر، تجارت الکترونیکی زیرمجموعه بخشی از کسب‌وکار الکترونیکی است زیرا در کسب‌وکار الکترونیکی، شکل الکترونیکی تمامی فرآیندها از قبیل تولید، تحقیق و توسعه، امور مالی، مدیریت نیروهای انسانی، پشتیبانی و تجارت مطرح است، در حالی که در تجارت الکترونیکی تنها فرآیند تجارت به صورت الکترونیکی، یک جزء بنیادی از کسب‌وکار الکترونیکی به حساب می‌آید. به طور کلی به هر داد و ستدی که از طریق اینترنت انجام می‌شود تجارت الکترونیکی، و به کسب‌وکارهایی که بخشی یا تمام آن در بستر اینترنت صورت می‌گیرد، کسب‌وکار اینترنتی گفته می‌شود.‬‬‬‬

.

تجارت الکترونیکی در ایران‪ ‬‬‬‬

ایران در زمینه تجارت الکترونیکی کشوری بسیار نوپاست و تا رسیدن به سطحی قابل قبول، راه درازی در پیش دارد. ورود فناوری جدید در این زمینه، نیازهای جدیدی را در پردازش و تبادل داده‌ها، ابزارها و زیرساخت‌های مناسب و همین‌طور پیاده‌سازی آن مطرح کرده است.‬‬‬

در حال حاضر، حجم تجارت الکترونیکی در ایران حدود 3 درصد از تولید ناخالص داخلی را شامل می‌شود که این مبادلات بیشتر در حوزه آموزش الکترونیکی، بلیت الکترونیکی، پرداخت بهای خدمات دولتی، خرید کالا و خدمات توسط مصرف‌کنندگان و مبادله اسناد صورت می‌گیرد و بیشتر از نوع‪ است B2C ‬‬‬.

برای توسعه تجارت الکترونیکی در کشور، ورود به بازارهای جهانی و عضویت در سازمان‌هایی نظیر سازمان تجارت جهانی، داشتن نظام بانکی کارآمد از الزامات اساسی به شمار می‌آید. بنابرین، استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در جهت ایجاد و توسعه بانکداری الکترونیکی در نظام بانکی کشور حائز اهمیت است. اگرچه طی سال‌ها برخی از روش‌های ارائه خدمات بانکداری در نظام بانکی کشور رایج و مورد استفاده قرار می‌گیرد اما تا رسیدن به سطح کشورهایی که به نوعی پیشگام در صنعت تجارت و بانکداری الکترونیکی هستند، راهی طولانی در پیش است. ایجاد و توسعه بانکداری الکترونیکی که به نوعی پایه و اساس ترویج تجارت الکترونیکی است، مستلزم برخورداری از برخی زیرساخت‌های مناسب اقتصادی و اجتماعی نظیر شبکه‌های ارتباطی و مخابراتی مناسب، امنیت تبادل اطلاعات، زیرساخت‌های حقوقی و قانونی و آمادگی فرهنگی جامعه است.‬‬‬‬‬

.

دلایل عدم رشد تجارت الکترونیکی

اعتماد و امنیت

شاید یکی از مهم‌ترین عواملی که بتوان برای عدم رشد تجارت الکترونیکی ایران نسبت به سایر کشورها متصور شد، احساس عدم اعتماد و امنیت کاربران در برخورد با این نوع از معاملات است.

عدم اعتماد به این معنا که شاید برای یک کاربر تجربه خرید به صورت فیزیکی بسیار اطمینان‌بخش‌تر از خریدی است که تا زمان تحویل کالا هیچ تصویر واقعی‌ای از آن ندیده و نمی‌تواند آن‌طور که باید تحلیل‌های درست از خرید پیش رویش انجام دهد؛ بنابراین کاربر به این نوع خرید اعتماد ندارد و خرید سنتی را همچنان ارجح می‌داند. از سویی احساس عدم امنیت کاربر به دلیل عدم پشتیبانی‌های درست، در صورت عدم رضایت از جنس خریداری‌شده یا خراب بودن آن و یا حتی بعضا تعویض کالا، به دلیل دور بودن تولیدکننده و دسترسی نداشتن به آن و همچنین احساس عدم امنیت در مورد درگاه‌های پرداخت الکترونیکی و ترس از ثبت نشدن خرید به دلیل تراکنش‌های ناموفق از جمله مواردی است که می‌تواند احساس عدم امنیت را در کاربران اینترنتی ایجاد، و به تبع آن از توسعه تجارت الکترونیکی جلوگیری کند. عدم اعتماد به صحت و صداقت در اصول خرید و فروش بنگاه‌های مجازی که کالا یا خدماتی را مورد معامله قرار می‌دهند، از جمله این موارد به شمار می‌رود که در چند سال اخیر با احداث واحدی به اسم نماد الکترونیکی سعی در رفع آن شده است.

فرهنگ‌سازی

عدم سعی و تلاش به منظور فرهنگ‌سازی صحیح در مورد تجارت الکترونیکی و اصول آن، موجب شده عده‌ای یا این نوع تجارت را به عنوان شاخه‌ای از کسب‌وکار قبول نکنند یا حتی اساسا شناختی از آن نداشته باشند؛ بدین‌ معنا که اگر فردی برای مثال دارای سرمایه‌ای به منظور احداث یک کسب‌وکار است، ترجیح می‌دهد این سرمایه را در کسب‌وکار فیزیکی یا به تعبیر این نوع افراد (واقعی) به کار گیرد تا اینکه کسب‌وکار الکترونیکی ایجاد کند و به نوعی تجارت الکترونیکی داشته باشد. این واقعی ندانستن کسب‌وکار الکترونیکی در واقع قدمی به سمت عقب و مانعی برای پیشرفت در این زمینه محسوب می‌شود. فرهنگ‌سازی صحیح و مناسب از طرق مختلف، همچون رسانه‌ها و مدارس می‌تواند نقش بسزایی در تغییر این نوع نگرش داشته باشد.

زیرساخت‌ها

اما با توجه به دسترسی قشر زیادی به اینترنت همچنان طیف گسترده‌ای از مردم از این نعمت برخوردار نیستند که این خود باعث شده پیشرفت تجارت الکترونیکی در ایران با سرعت کمتری جاری باشد. از سویی عدم داشتن اینترنت پرسرعت خود کم‌تاثیر نبوده و بسیاری از کسب‌وکارهای الکترونیکی را تحت‌الشعاع قرارداده است. بیان واژه‌ای به اسم زیرساخت فقط منوط به داشتن یا نداشتن وسایل الکترونیکی و اینترنت پرسرعت نبوده و سواد استفاده از این ابزارها از جمله مواردی به شمار می‌رود که در بحث زیرساخت‌ها قابل بحث است. در مدارس و دانشگاه‌های بسیاری از کشورها، انواع زبان‌های برنامه‌نویسی چه به صورت واحدهای اجباری و چه به صورت اختیاری در دسترس نوجوانان و جوانان قرار می‌گیرد، که این خود می‌تواند از صرف هزینه‌های زیاد به منظور احداث بنگاه‌های تجارت الکترونیکی و در نتیجه آن رجوع به بنگاه‌های طراحی وب، جلوگیری کند. نظام بانکداری الکترونیکی کارا که پیشتر در مورد آن توضیح داده شد، از جمله موارد دیگر در بحث زیرساخت‌های مورد نیاز به منظور توسعه و رونق تجارت الکترونیکی به شمار می‌رود. بنابراین بررسی وجود یا عدم وجود زیرساخت‌ها هم در بعد فنی و هم در بعد علمی قابل بررسی است.

مشورت

استفاده نکردن از مشاوران فعال در این زمینه باعث شکست بسیاری از پروژه‌ها شده است. سه رکن مهم در داشتن یک کسب‌وکار الکترونیکی عبارت است از ایده، دانش فنی ساخت و داشتن علومی به منظور معرفی صحیح (تبلیغات)، برندینگ، بازاریابی و فروش، بقا، رقابت و توسعه کسب‌و‌کار. متاسفانه عدم اعتقاد به نقش افرادی به اسم مشاور به خصوص در زمینه تجارت الکترونیکی که تمامی خدمات ذکرشده بالا را پوشش می‌دهند، باعث شده یا توجهی به مشاوران نشود یا در صورت استفاده، حضور نابلدان در این حوزه، دلیل از بین رفتن این نقش به صورت بنیادی در تجارت الکترونیکی شود که این خود می‌تواند عاملی برای شکست‌ها یا رونق نداشتن هرچه بیشتر کسب و کارهای الکترونیکی شود و در نتیجه تبلیغی سوء در جهت مفید نبودن تجارت الکترونیکی و به تبع آن عاملی برای عدم رشد باشد.

نتیجه گیری

تجارت الکترونیکی، صرف نظر از تمامی برتری‌ها هنوز دارای نقاط ضعفی است. توانایی دسترسی به رایانه‌های شخصی و سرعت پایین نقل و انتقال اطلاعات روی بستر اینترنت، امکان دستیابی به پایگاه‌های اینترنتی را با مشکل مواجه می‌سازد و در نتیجه تاثیر این موارد، اثر تجارت الکترونیکی را کم‌رنگ می‌کند ولی با افزایش کاربران اینترنت و سهولت دستیابی به دنیای مجازی اینترنت، تجارت الکترونیکی سبب تغییر در کیفیت زندگی شده و تلاش در راستای این مهم ایجاد هرچه بهتر شهرهای الکترونیکی را میسر خواهد کرد.

منبع: پیوست