بانکداری دیجیتال عراق
بانکداری دیجیتال عراق / فرصت‌ها و چالش‌ها
اسمهان حکاک، عضو گروه جامعه آزاد کسب‌وکارهای هوشمند خاورمیانه و شمال‌آفریقا – منا (MSBC Group)
در مسیر تحول بانکداری سنتی و حرکت به سوی بانکداری مدرن، توسعه سیستم‌های پرداخت مهمترین گام محسوب می‌شود و بانک مرکزی عراق اقدامات جدی برای الکترونیکی کردن سیستم‌های پرداخت در هر دو بخش دولتی و خصوصی انجام می‌دهد اما در حال حاضر عملیاتی شدن شبکه ملی پرداخت الکترونیک برای پردازش پرداخت‌های خرد و ایجاد شبکه پایانه‌های فروش و پرداخت کارتی در این کشور به شکل کاملاً محدود و ضعیفی انجام شده است.
ضریب نفوذ حساب‌های بانکی ۲۰ درصد است. اگر چه امروزه استفاده از کارت‌های بانکی در جهان فراگیر است اما در عراق که کارت‌های اعتباری بین‌المللی VISA/MASTER به‌راحتی در دسترس عراقی‌هاست بدلیل نرخ کارمزد حدود ۲.۲۵ $ توجیه اقتصادی ندارد و به همین دلیل تعداد ATM هم در این کشور به نسبت جمعیت کم است. از سوی دیگر میزان استفاده مردم عراق از تلفن همراه بسیار بالا بوده و این کشور ۴۰.۸۹ میلیون مشترک در این بخش دارد.
متوسط سرعت اینترنت موبایلی این کشور ۹.۸۱ مگابیت بر ثانیه بوده و اینترنت خانگی آن نیز ۲۳.۱۳ مگابیت بر ثانیه است. همچنین براساس آمار ۷۷ درصد ترافیک اینترنت توسط تلفن‌های همراه مصرف شده و ۲۱ درصد کاربران از رایانه شخصی برای اتصال به اینترنت استفاده می‌کنند. تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی ۲۱.۵ میلیون نفر است و به ترتیب فیسبوک و اینستاگرام جز پربازدیدترین‌ها در عراق هستند. عراقی‌ها به شدت به محتوای تصویری و ویدیویی علاقه مندند و یوتیوب محبوب است.
ویژگی‌های جغرافیای سیاسی عراق موجب تقسیم آن کشور به مناطق شمال، مرکز و جنوب شده است که هر کدام مسائل خود را داراست. چالش‌های درون جامعه عراق عبارتند از:
چالش قومی بین اعراب و کردها
چالش مذهبی بین شیعیان و اهل سنت
چالش سیاسی بین موافقان و مخالفان حکومت
چالش بین طرفداران و مخالفان آمریکا
چالش بین سکولارها و اسلام‌گراها
عراق پساداعش همان‌طور که به لحاظ امنیتی وسیاسی با سال‌های قبل از آن قابل مقایسه نیست، در عرصه فنی، فرهنگی، تجاری و اقتصادی و الگوی مصرف نیز با آن عراق سابق کاملاً متفاوت است. اما به هرحال، مسائل سیاسی و ناامنی، غیرقابل دسترس بودن و ناکارآمدی خدمات از یک سو و چالش‌های فوق الذکر و بی‌اعتمادی عراقی‌ها از سوی دیگر از عواملی است که باعث شده مسیر تحول بانکداری به کندی طی شود.
در عراق امروز، خبری از شبکه تبادل اطلاعات بانکی مثل شتاب ما، سوئیچ به‌منظور جمع‌آوری و مدیریت تراکنش‌های شبکه پرداخت و هدایت این تراکنش‌ها به سایر سامانه‌های ملی و شبکه بانکی مثل شاپرک ایران، سامانه‌ها و درگاه‌های پرداخت قبوض، مالیات و جرائم رانندگی و خلافی خودرو نیست. سامانه‌های پرداخت الکترونیکی اقساط و یا ارسال پیامک و دستــور پرداخت‌های گروهی هنوز فعال نشده‌اند. هر چند که دولت جدید آقای کاظمی بر راه‌اندازی و اجرای دولت دیجیتال به منظور جلوگیری از فساد اداری و افزایش شفافیت تاکید دارد و شبکه ملی پرداخت در دستور کار دولت و بانک مرکزی عراق قرار دارد.
در کشور عراق ۴۳ بانک فعالیت می‌کند که ۷ دولتی، ۳۰ خصوصی و ۶ بانک خارجی است. مشارکت سرمایه‌ای برخی از بانک‌های خارجی (بحرین، کویت، اردن و قطر) در بانک‌های عراقی بین ۴۹% تا ۷۵% است. جالب توجه است که بانک توسعه تعاون اقلیم اسلامی در توسعه وسرمایه گذاری، بانک مشترک ایرانی و عراقی است که با سرمایه اولیه ۵۰ میلیارد دینار تأسیس شده است و سهامداران اصلی آن بانک اقتصاد نوین با بیش از ۲.۵۳ درصد، بانک کشاورزی با بیش از ۲۰%، شرکت‌های عراقی با بیش از ۲۵% و اشخاص حقیقی با حدود ۱.۸ درصد مشارکت دارند.
این بانک در بغداد (۲ شعبه)، اربیل، سلیمانیه، نجف، کربلا، بصره، کوت و دیوانیه شعبه دارد. نرخ سود بانکی سپرده به واحد پولی دینار ۴ و نرخ تورم بر اساس آمارهای بانک مرکزی عراق ۱.۱۰ در فوریه ۲۰۲۰ را نشان می‌دهد.
دو بانک بزرگ دولتی عراق، بانک رافدین و بانک رشید، به همراه شرکت سیستم پرداخت الکترونیک عراق (IEPS)، شرکتی به نام International Smart Card (ISC) را در سال ۲۰۰۷ تأسیس کرده‌اند که کارت ملی در دو نوع نقدی و اعتباری به نام Qi Card ایجاد کرد. هم اکنون با مشارکت ۱۲ بانک عراقی برای ۷.۴ عراقی کارت صادر شده است و ۹۰۰۰ نقطه فروش به دستگاه pos مجهز شده است.
کی کارت در هر دو حالت آنلاین و افلاین قابل بهره‌برداری است. در چیپ کی‌کارت‌‌های بیومتریک ، اسکنر اثر انگشت جایگذاری شده، و زمانی که کاربر کارت را داخل دستگاه کارت‌خوان قرار می‌دهد، با قرار دادن انگشت خود روی اسکنر و ارسال تصویر اثر انگشت به بانک، مجوز عملیات بانکی صادر و پرداخت فرد تأیید شود. در هر تراشه کی‌کارت تصویر ۱۰اثر انگشت دست ، صورت ، شماره تلفن همراه و 3 مدرک هویتی شخص جهت جلوگیری از تقلب نگهداری می‌شود .
اخیراً پرداخت حقوق کارمندان دولت و بازنشستگان با استفاده از کی‌کارت در دستور کار جدی سازمان‌های ذیربط و بانک‌ها قرار گرفته است و پیش بینی می‌شود به سرعت عراقی‌های در داخل و خارج کشور را تحت پوشش قرار دهد.
با توجه به ضریب نفوذ بالای اسمارت‌فون‌ها و پایین بودن ضریب نفوذ حساب بانکی در عراق، هر سرویس پرداخت همراه به دو صورت آفلاین و آنلاین قابل اجراست. در حالت آفلاین شما نرم‌افزار کیف پول همراه خود را تا سقف معینی شارژ کرده و سپس بدون نیاز به اتصال اینترنت در یک ارتباط دستگاه به دستگاه تا سقف شارژ (NFC)، اقدام پرداخت می‌کنید؛ اما در حالت آنلاین، نرم‌افزار کیف پول همراه شما به‌صورت آنلاین توسط حساب بانکی شما پشتیبانی شده و شما می‌توانید بدون محدودیت تا سقف موجودی حساب خود، اقدام به پرداخت (خرید) کنید. همان‌طور که اشاره شد، این حالت از پرداخت نیاز به اتصال به اینترنت و پشتیبانی هم‌زمان حساب بانکی شما از نرم‌افزار کیف پول همراه دارد. شرکت‌های مهم کیف الکترونیکی عراق Iraq wallet – Asia Hawala – Fast pay می‌باشند.
چرا بازار عراق برای صادرات محصول و خدمات مهندسی ایران مهم است؟
دومین دارنده ذخایر نفتی در جهان، درآمد ارزی بالا و ثروت مناسب و کافی جهت توسعه زیرساختی
نیازهای جدی برای بازسازی صنایع مختلف بدلیل ۳۵ سال جنگ و تحریم‌های گذشته
اشتراکات و تشابهات قومی، فرهنگی، دینی، تاریخی و اجتماعی
تضعیف زیرساخت‌های انسانی به‌دلیل سال‌ها جنگ و تحریم و لزوم بازسازی نیروی انسانی. (جمعیت جوان عراقی از یادگیری و توسعه شخصی استقبال می‌کند و سازمان‌های مردم نهاد بین‌المللی به همراه متخصصین عراقی خارج از عراق اقدامات عملی خوبی در سال‌های اخیر و در قالب قراردادهای Mentorship داشته‌اند.)
طولانی بودن مرز خاکی هر دو کشور ایران و عراق و فاصله جغرافیایی کوتاه مراکز تولید ایران تا بازار مصرف عراق
امکان دسترسی سریع مشتریان عراقی به خدمات پس از فروش (عراقی‌ها به گارانتی و خدمات پس از فروش اهمیت زیادی می‌دهند.)
وجود فرهنگ مصرف بالا در مردم عراق و تناسب فناوری و محصولات ایرانی با نیازها، شرایط و سلیقه بازار مصرف عراق
افزایش ارزش دینار در برابر دلار و کاهش ارزش ریال در برابر دلار
سیاست تمرکززدایی از اقتصاد دولتی به سمت اقتصاد متکی بر راه کارهای کسب‌وکارها و پررنگ شدن نقش بخش خصوصی عراق در اقتصاد آن کشور
سیستم بانکی ایران در حوزه پرداخت‌های خرد و تراکنش‌های بین بانکی و خدمات نوین با وضع فعلی عراق فاصله بسیاری دارد. هر چند که حضور ایران در حوزه صنعت بانکداری و پرداخت در عراق با وجود رقبای قدرتمند امریکایی و اروپایی و حتی کشورهای قوی مثل امارات و تحرین آسان نیست اما در شرایط فعلی عراق که درآمدهای نفتی آن به شدت کاهش یافته است و تقاضا برای زیرساخت و محصولات دیجیتالی در دوران کرونا و پساکرونا افزایش، فرصت‌های طلایی برای افزایش سهم بازار ایران فراهم شده است.
همچنین شرایط تحریم ایران از یک طرف و مساعدت‌های بین‌الملی به عراق در جهت ایجاد تحول در زیرساخت‌ها از طرف دیگر می‌تواند فرصت و بستر مناسبی برای برقراری مناسبات تجاری و علمی در سطوح مختلف بین فعالان حوزه بانکداری دیجیتال دو کشور فراهم شود.
