خودپردازغیر نقدی چیست؟

هنوز چیزی از آمدن دستگاه‌های VTM به جمع کانال‌های سرویس‌دهنده خدمات بانکی کشور نگذشته است که احتمالاً باید منتظر ورود موفق‌تر و فراگیرتر دستگاه‌های خودپرداز غیر نقدی و یا همان Cashless ATM ها باشیم.دستگاه VTM نسل جدیدتر دستگاه‌های خودپرداز است که اصلی‌ترین تفاوت آن در داشتن امکان مکالمه تصویری با متصدیان بانک است؛ اما این تنها ویژگی اضافه‌شده نیست، بلکه مواردی همچون پد امضا، ابزارهای احراز هویت بیومتریک و مواردی ازاین‌دست نیز به آن اضافه‌شده است که باعث می‌شود بتواند خدمات بانکی گسترده‌تری را به مشتریان ارائه دهد و مانند دستگاه‌های خودپرداز دیگر فقط به مواردی همچون برداشت وجه، انتقال وجه، دریافت مانده‌حساب، پرداخت قبوض و … خلاصه نشود.

هرچند که این دستگاه‌ها هنوز اول راه هستند و خدماتی که از طریق آن‌ها ارائه می‌شود خیلی با خدمات دستگاه‌های خودپرداز فرقی ندارند و بیشتر به نظر می‌آید به ابزاری برای خودنمایی بانک‌ها تبدیل‌شده باشد و ظاهراً هنوز بانک‌هایی که در این راه پیشرو شده‌اند خودشان هم نمی‌دانند چه ابزار قدرتمندی را در دست دارند و دلشان را به همین تبلیغات فخرفروشانه خوش کرده‌اند: «خودبانک، اولین بار در شهر» دریغ از اینکه به مشتریانشان به‌وضوح نشان دهند که این دستگاه‌ها واقعاً چه خدماتی ارائه می‌کنند.

از مزایای زیاد دستگاه‌های VTM که بگذریم، قیمت تقریباً ۴ برابری این دستگاه‌ها نسبت به دستگاه‌های خودپرداز مانع بزرگی در توسعه آن‌هاست. گفته می‌شود رنج قیمتی دستگاه‌های خودپرداز چیزی حدود ۳۰ تا ۵۰ میلیون است که با این حساب رنج قیمتی دستگاه‌های VTM چیزی بین ۱۲۰ تا ۲۰۰ میلیون است.

از دستگاه VTM که هنوز سرنوشتش مشخص نیست بگذریم، به دستگاه‌های خودپرداز غیر نقدی یا همان Cashless ATM ها می‌رسیم. دستگاه‌های خودپرداز غیر نقدی نه‌تنها که مانند دستگاه‌های VTM از دستگاه‌های خودپرداز سرتر نیستند، بلکه یک سرویس اساسی نسبت به دستگاه‌های خودپرداز نیز کمتر ارائه می‌دهند؛ به زبان ساده‌تر بخواهیم بگویم، دستگاه خودپرداز غیر نقد که از اسمش هم پیداست، همان دستگاه خودپرداز است که فقط سرویس پرداخت وجه نقدی را ارائه نمی‌کند؛ اما با کم شدن این سرویس، دستگاه خودپرداز غیر نقد مزیت‌های زیادی نسبت به دستگاه خودپرداز پیدا کرده است. اولین مزیت آن قیمت تقریباً یک‌چهارمی آن نسبت به دستگاه‌های خودپرداز است. دیگری حجم یا فضای مورد اشغال این دستگاه‌ها است که تقریباً یک‌دهم دستگاه‌های خودپرداز فضا نیاز دارند. مزیت سوم، عدم نیاز به پشتیبانی پول گذاری است که خودش نه‌تنها کاری دشوار و پیچیده است که هزینه‌بر نیز هست. مزیت دیگر این دستگاه‌ها نسبت به دستگاه‌های خودپرداز، مجهز بودن به فنّاوری‌های روز است که می‌تواند برای ارائه سرویس‌های مختلف مورداستفاده قرار گیرد.

آمارها نشان می‌دهد ۵۳ درصد تراکنش‌های دستگاه‌های خودپرداز، برای اموری غیر از برداشت وجه نقد است؛ یعنی اموری همچون انتقال وجه، دریافت مانده‌حساب، پرداخت قبوض، پرداخت اقساط تسهیلات، مشاهده چند گردش آخر حساب، خرید شارژ تلفن همراه و غیره.

یکی از کاربردهای هوشمندانه دستگاه‌های خودپرداز غیر نقدی، استفاده از آن‌ها در کنار دستگاه‌های خودپرداز است. با این کار، بانک‌ها می‌توانند به‌راحتی صف جلوی دستگاه‌های خودپرداز را مدیریت کنند و در مواقع شلوغی که تقاضا برای درخواست وجه نقد بالا است، دیگر مشتریان را به استفاده از دستگاه خودپرداز غیر نقدی هدایت کنند. با این کار، نه‌تنها مشتریان رضایت بیشتری خواهند داشت، بلکه بانک‌ها مشتریان خود را نیز حفظ می‌کنند و جلوی از دست دادن کارمزدهای شتابی روی دستگاه‌های خودپرداز را می‌گیرند. علاوه بر این، به خاطر اندازه کوچک و ارزان بودن دستگاه‌های خودپرداز غیر نقدی می‌توان آن‌ها را در مجتمع‌های کوچک‌تر نیز نصب کرد.

با توجه به اینکه Cashless ATM یک ابزار نوآورانه در صنعت فناوری اطلاعات بانکی است، مانند هر ابزار نوآورانه دیگری با مشکلات و محدودیت‌هایی در ابتدا روبرو است. محمد پورسرپرست، از فعالان این صنعت در خصوص بزرگ‌ترین چالش پیش روی دستگاه‌های خودپرداز غیر نقد می‌گوید: «همان‌طور که می‌دانید بانک مرکزی ایران برای هر دستگاه یا ابزار بانکی، کدی در نظر می‌گیرد که به آن Pose Condition Code یا همان PCC گفته می‌شود. هر دستگاه PCC مخصوص خودش را دارد برای مثال PCC دستگاه خودپرداز ۰۰۲ یا PCC کیوسک ۴۳ است. تراکنش‌های ارسالی از این دستگاه‌ها بر اساس این PCC ارسال می‌شود. درواقع وقتی سوئیچ تراکنش را دریافت می‌کند کاملاً متوجه می‌شود که این تراکنش از چه دستگاهی ارسال‌شده است. متأسفانه دستگاه Cashless ATM هنوز دستگاهی نیست که بانک مرکزی برایش PCC خاصی در نظر گرفته باشد؛ بنابراین یک سری از بانک‌ها برایش PCC کیوسک و بعضی‌ها هم PCC دستگاه خودپرداز در نظر می‌گیرند و با توجه به آن PCC تراکنش ارسال می‌کنند؛ اما مشکل اینجا است که برخی بانک‌ها هنوز با PCC کیوسک هیچ تستی انجام نداده‌اند. پس درگذشته نه‌تنها هیچ تراکنشی با کد کیوسک ارسال نکرده‌اند بلکه قادر به دریافت هیچ تراکنشی هم با کد کیوسک نیستند. اگر نگاه کنید می‌بینید که فقط چند بانک مثل ملی، کشاورزی، مسکن و یکی دوتای دیگر هستند که کیوسک دارند.» گویا بانک مرکزی درصدد است تمام بانک‌های کشور را ملزم کند که حتی در صورت نداشتن کیوسک، با PCC کیوسک تست بزنند که با این کار بزرگ‌ترین چالش پیشروی گسترش Cashless ATM هم از میان برداشته خواهد شد.

با توجه به مزیت‌هایی که دستگاه‌های خودپرداز غیر نقد نسبت به دستگاه‌های خودپرداز و VTM دارند، انتظار می‌رود به‌زودی شاهد گسترش فراگیر دستگاه‌های خودپرداز غیر نقدی در شبکه بانکی کشور باشیم.

رسول قربانی

منبع: هفته‌نامه عصرارتباط